Benzeen meten? Zo doe je dat!

Wat is benzeen?

Benzeen is een chemische stof die bij kamertemperatuur een kleurloze of lichtgele vloeistof is. Het heeft een zoete geur en is licht ontvlambaar. Echter, veel belangrijker dan de brandbaarheid van dit gas, is dat het enorm giftig en ook nog eens kankerverwekkend is. Benzeen verdampt zeer snel in de lucht. De damp is zwaarder dan lucht en kan in laaggelegen gebieden zinken.

Benzeen lost slechts in geringe mate op in water en blijft op het water drijven.

Waar komt benzeen voor?

Benzeen wordt gevormd door zowel natuurlijke processen als menselijke activiteiten, veelal in de farmaceutische of chemische industrie. Natuurlijke bronnen van benzeen zijn onder meer vulkanen en bosbranden. Benzeen is ook een natuurlijk onderdeel van ruwe olie, benzine en sigarettenrook.

Benzeen staat in de top 3 van belangrijkste grondstoffen voor de chemische industrie, naast ammoniak en etheen. Nederland is één van de belangrijkste benzeenproducenten in de wereld. Sommige industrieën gebruiken benzeen om andere chemicaliën te maken die worden gebruikt om kunststoffen, harsen, nylon en synthetische vezels te maken.
Maar eveneens wordt benzeen gebruikt om sommige soorten smeermiddelen, rubbers, kleurstoffen, wasmiddelen, medicijnen en pesticiden te maken.

Buitenlucht bevat lage niveaus van benzeen uit tabaksrook, benzinestations, uitlaatgassen van motorvoertuigen en industriële emissies. De binnenlucht bevat over het algemeen een hoger benzeengehalte dan de buitenlucht. De benzeen in de binnenlucht is afkomstig van producten die benzeen bevatten, zoals lijm, verf, meubelwas en wasmiddelen.

Ook bij werkzaamheden in de grond kan benzeen vrijkomen. Bijvoorbeeld tijdens bodemsaneringen, waarbij benzeendamp in de verontreinigde grond zit. Tijdens de werkzaamheden komt dit vrij en kunnen werknemers worden blootgesteld.

In olie of oliederivaten kan ook benzeen teruggevonden worden. In de olie- en gassector worden deze tijdens de normale werking van de installatie veilig getransporteerd en opgeslagen in procesleidingen en opslagvaten. Tijdens routinematig onderhoud van de installatie, of bijvoorbeeld als gevolg van defecte flenzen, kunnen werknemers mogelijk worden blootgesteld aan benzeen. Benzeen meten is een eerste lijn van defensie om bronnen op te sporen en blootstelling te voorkomen.

Gevaren van benzeen

Benzeen wordt gemakkelijk opgenomen via de luchtwegen, de huid en de mond, waarvan de luchtwegen de belangrijkste route vormen. Na opname verdeelt benzeen zich over het lichaam. 

''Benzeendamp irriteert de luchtwegen; benzeen is ook irriterend voor de huid. Kort na inademing van zeer hoge concentraties benzeen kunnen er bij mensen symptomen optreden die duiden op toxiciteit van het centraal zenuwstelsel, zoals duizeligheid, stuiptrekkingen, trillingen en uiteindelijk een narcotisch effect en overlijden door ademhalingsstilstand.'' Aldus, de Gezondheidsraad

Directe gevolgen van het inademen van hoge niveaus van benzeen kan bijvoorbeeld leiden tot:

Slaperigheid of slaperigheid
Duizeligheid
Snelle hartslag
Hoofdpijn
Verwarring
Bleke huid
Bultjes op de huid
Strak gevoel op de borst
Bewusteloosheid
Euforie
Zwakheid
Dood

Echter, vaak is er maar sprake van inademing van kleine hoeveelheden voor langere duur. Beroepsmatige blootstelling wordt sinds lange tijd in verband gebracht met nadelige effecten op het bloed en het beenmerg, waaronder een tekort aan rode én witte bloedcellen. Verschillende onderzoeken met werknemers die zijn blootgesteld aan benzeen tonen deze effecten aan bij hoge maar ook relatief lage blootstellingsconcentraties. 

Bij verschillende beroepsgroepen, in verschillende industrietakken is een verhoogd risico gevonden op leukemie na blootstelling aan benzeen. 

Grenswaarden van benzeen 

Op basis van deze gegevens wordt door de gezondheidsraad een gezondheidskundige advieswaarde op van 0,7 mg/m3 (0,2 ppm) gehanteerd. Deze is ook landelijk vanaf 1 oktober 2017 ingevoerd. 

Zo'n lage grenswaarde vereist dus ook een lage resolutie van de meetinstrumentatie.

Hoe moet ik benzeen meten?

Oplossingen waarmee in de arbo- en veiligheidssector veel wordt gewerkt zijn: Benzeenspecifieke PID meters, analyse van gasmonsternames of meetbuisjes. Het verschil tussen deze drie is dat je met een PID meter daadwerkelijk real-time gasconcentraties kan volgen. Bij de andere twee heb je enkel een momentopname.

Veelal wordt in het veld een PID of te wel een Photo Ionisatie Detector ingezet. Deze sensor detecteert honderden vluchtige organische stoffen (waar benzeen dus ook onder valt). Wanneer uw PID iets anders aangeeft dan nul, weet u dat er vluchtige organische stoffen aanwezig zijn. Echter, de PID is niet in staat om te herkennen welke stof daadwerkelijk wordt gemeten. 

Hier is uiteraard een oplossing voor: het benzeenspecifieke separatiebuisje. Dit zijn kleine buisjes speciaal ontwikkeld om alleen benzeen door te laten en alle overige gassen tegen te houden. Zo kunt u zonder benzeenbuisje de werklocatie scannen op vluchtige organische stoffen. Zolang het meetinstrument nul aangeeft, is de kust veilig*. Vervolgens wanneer uw PID meter wél een meetwaarde registreert, kunt u een separatiebuisje plaatsen. Als de waarde terug daalt naar nul, weet u dat het een ander gas is geweest, die nu door het buisje wordt weggevangen. Als de waarde op uw scherm onveranderd blijft, heeft u met benzeen te maken. 

Doorgaans beschikken de standaard PID meters over een resolutie van 1 ppm, wat in dit geval al vijf maal hoger ligt dan de grenswaarde. Niet echt een effectieve oplossing dus. Voor benzeen en haar lage grenswaarde worden dus specifieke instrumenten ontwikkeld die dit wél kunnen. Hieronder ziet u twee voorbeelden.

*Let op: Er bestaan uitzonderingen waarbij negatieve kruisgevoeligheid uw meetresultaten beïnvloedt. Blijf altijd zelf nadenken en win eventueel advies in van een specialist.