Wat is Fijnstof?

Fijnstof, ook wel bekend als PM (Particulate Matter), verwijst naar kleine deeltjes in de lucht die variëren in grootte, van ultrafijne deeltjes (kleiner dan 0,1 micrometer) tot grotere deeltjes (tot 10 micrometer). Fijnstof is een verzamelterm voor alle zwevende deeltjes die kleiner zijn dan tien micrometer. Ter vergelijking: één hoofdhaar is ruim vijf keer dikker! Fijnstof wordt onderverdeeld in verschillende maten: de meest voorkomende zijn PM10, PM4, PM2,5, PM1 en PM0,1.

Bronnen van fijnstof op de werkplaats

Fijnstof partikelen komen altijd al in de natuur voor en kunnen afkomstig zijn van natuurlijke bronnen zoals zeezout, pollen en vulkanen. Echter, sinds de opmars van industriële processen zijn er tal van menselijke bronnen bijgekomen. Veel voorkomende menselijke bronnen van fijnstof zijn: 

• Verbrandingsprocessen
  
  Verkeer: Voertuigen die op fossiele brandstoffen zoals benzine of diesel rijden, stoten fijnstof uit als bijproduct van de verbranding. Dit omvat deeltjes zoals roet (elementair koolstof) die vrijkomen door onvolledige verbranding van brandstof in de motor. Zware voertuigen zoals vrachtwagens en bussen dragen vaak significant bij aan de fijnstofniveaus in stedelijke gebieden.
  
  Industriële verbranding: Industriële processen zoals energieopwekking, staalproductie, cementproductie en afvalverbranding kunnen grote hoeveelheden fijnstof produceren. Deze processen omvatten vaak het verbranden van fossiele brandstoffen of andere materialen die partikelen in de lucht vrijgeven.
  
  Verwarmingssystemen: Verwarmingssystemen die op fossiele brandstoffen werken, zoals houtkachels, kolenkachels of oude dieselgestookte verwarmingsinstallaties, kunnen ook fijnstof in de lucht uitstoten als gevolg van verbranding van deze brandstoffen.
  
  
• Mechanische activiteiten: 
  
  Mechanische bewerkingen zoals slijpen, schuren, zagen en frezen kunnen fijnstof produceren door het loslaten van kleine deeltjes van het bewerkte materiaal. Dit kan bijvoorbeeld in fabrieken leiden tot houtstof, metaalstof, of andere fijnstof partikelen. 

• Sloopwerkzaamheden:
  
  Bij het slopen van gebouwen of structuren komen grote hoeveelheden stof en fijnstof vrij, vooral als er beton, baksteen, gipsplaat of andere materialen worden afgebroken. Dit kan vrijkomen uit het materiaal dat wordt bewerkt, maar kan ook simpelweg opstuiven door de wind.

Het identificeren van deze bronnen is de eerste stap naar effectieve beheersing van fijnstof op de werkplaats.

Gevaren van fijnstof

Hoe kleiner het getal, hoe kleiner de stofdeeltjes en hoe dieper ze in je longen kunnen doordringen en schade kunnen veroorzaken. Het kleinste fijnstof (ultrafijnstof) komt zelfs in je bloedbaan terecht en kan voor hart- en vaatziekten zorgen. Roet en ultrafijnstof zijn het meest ongezond. Maar andere gevaarlijke stoffen die ook onder het paraplubegrip fijnstof vallen zijn allergenen, lasrook, dieselmotoremissie, houtstof, nanodeeltjes, kwartstof, chroom-6 en meer.

Blootstelling aan fijnstof kan ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken, met name voor de luchtwegen en het cardiovasculaire systeem. De deeltjes kunnen diep in de longen doordringen en leiden tot ademhalingsproblemen, verergering van astma, bronchitis, longkanker en hart- en vaatziekten. Werknemers die regelmatig worden blootgesteld aan fijnstof lopen een verhoogd risico op deze aandoeningen, vooral in sectoren zoals bouw, metaalbewerking, mijnbouw en landbouw.

Bron: Longfonds

Wetgeving en richtlijnen omtrent fijnstof

Allereerst is het belangrijk om te bepalen over welke fijnstof we het hebben. Zoals eerder vermeld kan een onderscheid worden gemaakt tussen fijnstof in de buitenlucht en fijnstof op de werkplek.

Fijnstof in de buitenlucht

Veelal vind je op internet met betrekking tot fijnstof de EU-richtlijn 2008/50/EG. Hierbij gaat het om luchtkwaliteit van de buitenlucht (denk aan alle fijnstofemissie rondom Schiphol). In deze EU-richtlijn staan onder andere grenswaarden voor de concentraties van PM10 als PM2,5. Voor PM10 is een jaargemiddelde EU-grenswaarde van 40 µg/m³ vastgesteld, en een 24-uursgemiddelde van 50 µg/m³ dat maximaal 35 keer per jaar overschreden mag worden. Voor PM2,5 is een jaargemiddelde EU-grenswaarde van kracht van 25 µg/m³. Naast de grenswaarden voor fijnstof, worden in de EU-richtlijn 2008/50/EG grenswaarden genoemd voor stikstofoxiden (NO en NO2). Mocht je geïnteresseerd zijn in fijnstof meten of monitoren van stikstofoxiden conform de Europese richtlijn voor buitenluchtkwaliteit, bekijk dan eens de Casella Guardian2. 

Dus samengevat:

• Risicoanalyse: Werkgevers moeten risico's van blootstelling aan fijnstof evalueren en passende maatregelen nemen.
  
  
• Beheersmaatregelen: Implementeer technische en organisatorische maatregelen om blootstelling aan fijnstof te verminderen, zoals afzuigsystemen, ventilatie, gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, en werkmethoden die stofemissies minimaliseren.
  
  
• Monitoring en Inspectie: Voer regelmatig luchtkwaliteitsmetingen uit en inspecteer apparatuur om te zorgen voor effectieve controle van fijnstof.

Meetapparatuur voor fijnstof meten

Het gebruik van geschikte meetapparatuur is essentieel voor fijnstof meten en het nemen van preventieve maatregelen. Enkele veelgebruikte meetapparaten zijn:

• Handheld stofmeter: Deze stofmeters worden in de hand gedragen en zijn ideaal om verschillende werkplekken in korte tijdspanne te monitoren. Hiermee vorm je eenvoudig een beeld waar in jouw bedrijf de blootstelling aan stof plaatsvindt.
  
  
• Persoonlijke stofmeter: Persoonlijke stofmeters worden gedurende (een deel van) de werkdag op de persoon gedragen en brengen de totale blootstelling aan stof in kaart die een medewerker op een dag te verduren krijgt. Een handig hulpmiddel om te kunnen toetsen aan de grenswaarde voor blootstelling.
  
  
• Verplaatsbare stofmeter: Een verplaatsbare stofmeter kan gedurende een langere periode worden opgesteld om stofniveaus op een locatie te meten. Fijnstof meten met een verplaatsbare stofmeter is perfect voor tijdelijke ruimte bewaking of bijvoorbeeld fenceline monitoring.
  
  
• Stationaire stofmeter:
  Een stationaire stofmeter wordt daadwerkelijk bekabeld op een locatie geïnstalleerd om voor langdurige periode stof te monitoren. Fijnstof meten met een stationaire meter is nuttig op locaties waar periodieke kans op hoge stofniveau's bestaat. De stationaire stofmeter kan alarmeren wanneer de niveau's te hoog zijn, zodat personeel op de hoogte wordt gebracht
  
  

• Gravimetrische apparatuur: Naast digitale meetmethoden kan fijnstof meten ook worden uitgevoerd met behulp van gravimetrische filters en een luchtmonsternamepomp. Bij deze methode wordt een luchtmonsternamepomp aan de werkkleding van een medewerker bevestigd, waardoor lucht langs een gravimetrisch filter wordt gezogen. Dit filter verzamelt gedurende de dag de fijnstofdeeltjes waar de werknemer aan wordt blootgesteld.

  Aan het einde van de werkdag wordt het filter verzegeld en naar een laboratorium gestuurd voor analyse. Daar wordt het filter gewogen om de totale hoeveelheid verzamelde fijnstofdeeltjes te bepalen. Deze hoeveelheid kan vervolgens worden vergeleken met de blootstellingsgrenswaarden om te beoordelen of de toegestane limieten zijn overschreden.