Kwartsstof (respirabel kristallijn silica, RKS) is een stille sluipmoordenaar op de werkvloer. Voor wie werkt in de bouw, betonbewerking, sloop of industrie, is het essentieel om blootstelling aan dit stof te meten én te beperken. In deze blog ontdek je hoe je eenvoudig en accuraat silica meet én wat de mogelijkheden zijn qua meetapparatuur. In dit artikel behandelen we de volgende onderwerpen:
- Wat is silicastof?
- Wat zijn de gevaren van silicastof?
- Wat zegt de Nederlandse regelgeving over silicastof?
- Hoe kan je silicastof meten?
Wat is kwartsstof?
Kwartsstof is de verzamelnaam voor kleine stofdeeltjes die ontstaan bij het bewerken van materialen die kristallijn silica bevatten — een natuurlijk mineraal dat vooral voorkomt in kwarts. Kristallijn silica is een chemische verbinding van silicium en zuurstof met de formule:
SiO₂ (siliciumdioxide). In het werkveld gaan verschillende namen in de rondte, waaronder: respirabel kristallijn silica, silicastof, kwartsstof en misschien heb je nog wel andere dingen voorbij horen komen. In de basis worden meestal de volgende kristallijne vormen bedoeld:
-
Kwarts (verreweg de meest voorkomende vorm, strandzand bestaat bijvoorbeeld voor 80-100% uit kwarts)
-
Cristobaliet (Cristobaliet is net als kwarts gemaakt uit SiO2, maar heeft een andere opbouw. De "bouwstenen" zijn dus hetzelfde, maar de vorm verschilt)
-
Tridymiet (ontstaat net als cristobaliet in vulkanisch gesteente, maar kan ook kunstmatig worden gemaakt tijdens industriële processen waarbij silica extreem verhit wordt)
Deze verbindingen zijn op zichzelf stabiel en onschadelijk zolang ze in vaste vorm zijn. Maar zodra je ze bewerkt, bijvoorbeeld door te:
-
slijpen
-
zagen
-
frezen
-
boren
-
breken
-
zandstralen
...dan komen er fijne, of zelfs ultrafijne stofdeeltjes vrij, vaak kleiner dan 4 micrometer (μm). Deze deeltjes zijn zo klein dat ze diep in de longen terecht, waar ze niet meer worden afgevoerd door het lichaam. Respirabel betekent dat de stofdeeltjes klein genoeg zijn om diep in de longen door te dringen (Fractiegrootte <PM4), specifiek naar de longblaasjes. Terwijl silica verwijst naar kristallijn siliciumdioxide. Vandaar dat in officiële documentatie vaak over respirabel kristallijn silica wordt gesproken.
Wat zegt de Nederlandse regelgeving over silicastof?
Kristallijn silicastof wordt door het RIVM beschouwd als Zeer Zorgwekkende Stof (ZZS). Dat wil zeggen dat deze stof beschouwd wordt als ZZS omdat in EU verordening 2017/2398/CE staat dat er voldoende bewijs is dat respirabel kristallijn silicastof carcinogeen (kankerverwekkend) is
Wat zijn de gevaren van persoonlijke blootstelling aan kwartsstof?
Langdurige blootstelling aan kwartsstof wordt in verband gebracht met diverse gezondheidsproblemen, in het bijzonder silicose en longkanker. Silicose is een van de oudste bekende beroepsziekten: een progressieve en onomkeerbare longfibrose veroorzaakt door het inademen van repirabele kristallijne silica deeltjes. Deze deeltjes lokken ontstekingsreacties en littekenvorming uit in het longweefsel, wat in ernstige gevallen kan leiden tot longfalen en overlijden.
Daarnaast is er bij silicosepatiënten een verhoogd risico op silicotuberculose, een combinatie van silicose en een ernstige mycobacteriële infectie. Ook bij werknemers zonder silicose toont epidemiologisch onderzoek aan dat blootstelling aan RKS het risico op longkanker verhoogt. De schade aan longcellen door kwartsstof leidt tot chronische ontsteking en kan zo de ontwikkeling van tumoren bevorderen. Andere gerapporteerde gezondheidsrisico’s zijn COPD, nierziekten, hart- en vaatziekten en bepaalde auto-immuunziekten.
Bron: Gezondheidsraad - Samenvatting advies Respirabel kristallijn silica
In welke sectoren komt blootstelling aan kwartsstof voor?
Blootstelling aan respirabel kwartsstof komt voor in een breed scala aan sectoren, vooral in de bouw en industrie. Omdat kristallijn silica veel voorkomt in natuurlijke materialen zoals zand, steen en klei, ontstaat kwartsstof bij allerlei werkzaamheden waarbij deze materialen worden bewerkt of verplaatst. Denk aan zagen, boren, slijpen en snijden van beton, cement of natuursteen, maar ook aan zandstralen, schuren of het verwerken van keramiek, baksteen, glas of kwartscomposiet. Zelfs bij droog materiaal scheppen of het opruimen van bouwafval kan stof vrijkomen. Neergeslagen stof kan door wind of voertuigen weer opdwarrelen, waardoor ook collega’s in de omgeving risico lopen.
Hoewel de blootstelling in de afgelopen decennia is afgenomen, blijft het risico in sommige sectoren groot. Vooral de bewerking van kwartscomposiet – populair voor keuken- en badkamerbladen – vormt een zorgwekkende bron van blootstelling. Deze materialen kunnen meer dan 90% fijngemalen kristallijn silica bevatten. Er zijn dan ook veel meldingen van silicose onder relatief jonge werknemers die met kwartscomposiet werken. In Nederland lopen naar schatting 457.000 werknemers risico op blootstelling aan kwartsstof.
Beroepen met verhoogde blootstelling zijn onder andere metselaars, tegelzetters, sloopwerkers, scheepsbouwers, spoorwegarbeiders, mijnwerkers (oppervlakte en ondergronds), tunnelwerkers, werknemers in gieterijen, glas- en keramiekindustrie, polijsters, zandstraalspecialisten, en zelfs medewerkers in de zeep- en detergentensector.
Waarom kiezen voor BaSystemen?
-
Officieel distributeur van Trolex
-
Technische ondersteuning en training
-
Snelle levering in heel Nederland & België
- Jarenlange ervaring in kwartsstof meten
Kwartsstof meten? Welke opties zijn er?
Blootstelling aan kwartsstof is op verschillende manieren te beperken en soms zelfs te voorkomen. Hierbij vormt de arbeidshygiënische strategie een goede leidraad. Neem zeker eens een kijkje op deze pagina van het Ministerie van SZW om de blootstelling aan kwartsstof in je bedrijf te minimaliseren.
Gravimetrisch kwartsstof meten
Gravimetrische meting is een betrouwbare methode om de blootstelling aan respirabel kwartsstof op de werkplek vast te stellen. Bij deze methode wordt stof opgevangen op een filter, waarna het monster in een laboratorium wordt geanalyseerd. BaSystemen biedt complete meetsets te huur of te koop aan, inclusief deskundig advies over de juiste meetkop (cycloon), filters en monsternamepompen. Na de meting kunnen de monsters worden opgestuurd naar een laboratorium voor analyse.
+ Zeer lage detectiegrens worden geanalyseerd (1µg/filter)
- Niet direct resultaat
Real-time monitoring met de Trolex Air XS
De Trolex Air XS biedt een innovatieve oplossing voor kwartsstof monitoring op de werkplaats. In tegenstelling tot traditionele gravimetrische methoden geeft deze monitor direct inzicht in de concentratie van kwartsstof in de lucht. Hierdoor kan je direct ingrijpen bij overschrijdingen en gericht maatregelen nemen. Daarnaast is het een handige tool om voor-na situaties objectief te kunnen beoordelen. De Air XS maakt gebruik van geavanceerde sensortechnologie, vereist geen filters of labanalyse en is onderhoudsarm. BaSystemen levert de Trolex Air XS gebruiksklaar. Anderzijds is het apparaat ook te huur bij ons.
+ Real-time monitoring
+ Directe alarmering bij grensoverschrijding
+ Online inzicht in meetgegevens over tijd
Directe afleesbare kwartsstof meter? Ja u leest het goed!
Continu registrerende apparatuur levert waardevolle informatie voor het karakteriseren van piekblootstellingen, opsporen van bronnen en het evalueren van beheersmaatregelen. Traditionele direct afleesbare stofmeetapparatuur geeft slechts een indicatie van de concentratie aan respirabele stof, maar niet van het aandeel kristallijn silica. Voor een nauwkeurige bepaling van het kwartsgehalte is doorgaans laboratoriumanalyse nodig, zolas hierboven beschreven.
De Trolex Air XS doorbreekt deze beperking. Dit innovatieve instrument is momenteel de enige direct afleesbare kwartsstofmeter op de markt die wél onderscheid kan maken tussen stof en respirabel kristallijn silica (RKS). De Air XS detecteert de aanwezigheid van kristallijn silica real-time, zonder de noodzaak van filteranalyse in een laboratorium. Hierdoor kunnen risico’s direct worden ingeschat en kunnen werkprocessen onmiddellijk worden bijgestuurd.
Veilig werken begint bij bewustzijn en de juiste meetmiddelen. Of het nu gaat om periodieke controle of continue monitoring, een betrouwbare kwartsstofmeting is essentieel om gezondheidsschade te voorkomen.
Wil je advies over de juiste meetoplossing in jouw situatie, of een meetsysteem huren of kopen? Neem contact met ons op, we denken graag met je mee.
Verder geraadpleegde bronnen:
